روش های گرمایش ایران از هزار سال پیش تا کنون

تاریخچه گرمایش از هزار سال پیش تا امروز: از کرسی و تون‌خانه تا پکیج و چیلرهای مدرن

 

گرمایش همواره یکی از اساسی‌ترین نیازهای بشر بوده است؛ نیازی که در ابتدا با ساده‌ترین روش‌ها تأمین می‌شد و امروز به پیچیده‌ترین و کارآمدترین سیستم‌های مهندسی تبدیل شده است. اما در ایران، با اقلیم چهار فصل و زمستان‌های سرد بسیاری از مناطق، گرمایش نه‌تنها یک ضرورت بلکه بخشی از فرهنگ و شیوه‌ی زندگی مردم بوده است.

 

در این مقاله، مسیر تحول سیستم‌های گرمایشی را از هزار سال قبل تا امروز بررسی می‌کنیم؛ از گرمایش با آتش روباز، کرسی، تنور، تون‌خانه‌ها، بخاری‌های هیزمی و نفتی گرفته تا پکیج دیواری، رادیاتور، فن‌کویل، داکت اسپلیت و سیستم‌های نوین گرمایش کم‌مصرف.

این مقاله یک نگاه جامع، تحلیلی و کاربردی برای کاربران سایت فرااکسیژن فراهم می‌کند و به شما نشان می‌دهد که گرمایش چگونه در طول تاریخ دگرگون شده است.

 

1. گرمایش در هزار سال پیش: زمانی که آتش مرکز خانه بود

🔥 1-1. آتش روباز (Open Fire)

 

نخستین و ابتدایی‌ترین شکل گرمایش، آتش روباز بود. مردم با جمع‌آوری چوب، بوته، هیزم و گاهی فضولات خشک حیوانی، آتش روشن می‌کردند و اطراف آن می‌نشستند.

 

ویژگی‌ها:

 

گرمایش مستقیم و سریع

 

تلفات حرارتی بسیار بالا (۷۰ تا ۸۰ درصد گرما هدر می‌رفت)

 

دوده، آلودگی و خطر آتش‌سوزی

 

استفاده بیشتر در خانه‌های چوبی، چادرها و آلاچیق‌ها

 

در خانه‌های قدیمی ایران نیز، به‌ویژه در روستاها، آتش روباز در وسط اتاق قرار می‌گرفت و دود از سوراخ سقف خارج می‌شد.

 

2. ایران باستان: استفاده از «تون» و هوای گرم

 

ایران یکی از نخستین تمدن‌هایی است که سامانه‌ی مهندسی‌شده‌ی گرمایش مرکزی را ایجاد کرد. این سیستم‌ها بسیار هوشمندانه بودند.

 

✅ 2-1. تون (کوره‌ی آتش در زیرزمین)

 

تون یک محفظه‌ی آتش در زیر حمام‌ها یا خانه‌ها بود.

در معماری حمام‌های ایرانی، تون آتش را به گردش درمی‌آورد و گرمای آن از طریق کف و دیواره‌های ضخیم منتقل می‌شد.

 

مزایا:

 

انتقال پایدار و تدریجی گرما

 

استفاده‌ی بسیار کم از سوخت

 

ایجاد گرمایش یکنواخت بدون دود

 

نمونه‌های مشهور:

 

حمام گنجعلی‌خان

 

حمام وکیل شیراز

 

حمام‌های دوره‌ی صفویه و قاجار

 

این سیستم در واقع پیشرفته‌ترین نوع گرمایش از کف جهان در آن دوران محسوب می‌شد.

 

3. گرمایش خانگی در ۵۰۰ تا ۲۰۰ سال پیش

 

در این دوره، گرمایش در ایران بیشتر مبتنی بر روش‌های زیر بود:

 

✅ 3-1. کرسی؛ گرم‌ترین خاطره‌ی ایرانی‌ها

 

کرسی یکی از محبوب‌ترین روش‌های گرمایش بود که هنوز هم در برخی مناطق استفاده می‌شود.

 

اجزاء کرسی:

 

منبع گرما: منقل یا آتش

 

میز چوبی

 

لحاف بزرگ

 

نشیمن اطراف کرسی

 

مزایا:

 

مصرف انرژی بسیار کم

 

گرمای مطبوع و ماندگار

 

ایجاد فضای صمیمی در خانواده

 

معایب:

 

خطر مسمومیت گازی

 

محدود بودن گرمایش به محدوده‌ی کرسی

 

عدم امکان حرکت آزادانه در خانه

 

✅ 3-2. تنور خانگی (برای پخت نان و گرمایش)

 

تنورها علاوه بر پخت نان، گرمایش خانه را نیز تأمین می‌کردند.

در خانه‌های خشت و گلی، تنور به‌گونه‌ای نصب می‌شد که دیواره‌های آن گرما را به اتاق منتقل کند.

 

✅ 3-3. بخاری هیزمی و بخاری زغالی

 

در دوره‌ی قاجار و اوایل پهلوی، استفاده از بخاری‌های هیزمی و زغالی گسترش یافت.

 

مزایا:

 

گرمایش زیاد

 

در دسترس بودن سوخت (چوب – زغال)

 

معایب:

 

دوده و آلودگی بسیار

 

خطر آتش‌سوزی

 

نیاز به نظافت دائمی

 

4. ورود سیستم‌های جدید گرمایش به ایران (۱۰۰ تا ۵۰ سال اخیر)

 

این دوره، دوره‌ی انقلاب صنعتی سیستم‌های گرمایشی در ایران است.

 

✅ 4-1. بخاری نفتی (عصر نوسازی گرمایش)

 

در دهه‌ی ۳۰ و ۴۰ شمسی، بخاری نفتی تقریباً در تمام خانه‌های ایران مورد استفاده قرار گرفت.

 

مزایا:

 

گرمایش قوی

 

نصب ساده

 

عدم نیاز به برق

 

معایب:

 

مصرف بالای سوخت

 

خروج گازهای خطرناک

 

ایجاد بوی نامطبوع

 

 

✅ نتیجه‌گیری نهایی

 

گرمایش در ایران از آتش ساده شروع شد و امروز به پیچیده‌ترین سیستم‌های حرارتی با راندمان بالا رسیده است.

پیشرفت‌های مهندسی، نیاز بشر به آسایش، و توسعه‌ی فناوری‌های نوین، گرمایش را به سطحی رسانده که تقریباً بدون تلفات، ایمن و کنترل‌شده است.

 

وب‌سایت فرااکسیژن با تمرکز ویژه بر سیستم‌های تهویه مطبوع و تولید الکتروموتورهای فن‌کویل یکی از منابع معتبر بررسی و ارائه‌ی تجهیزات گرمایشی و سرمایشی مدرن در ایران است.