امروزه فروشگاه‌ها و بانک‌ها به عنوان دو مرکز پررفت‌وآمد و حیاتی در زندگی روزمره مردم شناخته می‌شوند. حضور جمعیت بالا، حجم بالای تجهیزات الکترونیکی و همچنین حساسیت بالای فعالیت‌ها، این مکان‌ها را در برابر خطرات احتمالی مانند آتش‌سوزی، انتشار گازهای سمی یا قطعی برق آسیب‌پذیر می‌کند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای مقابله با این خطرات، سیستم‌های تهویه اضطراری است؛ سیستمی که وظیفه دارد در شرایط بحرانی، هوای پاک و ایمن را برای افراد فراهم کند و مسیر خروج اضطراری را از دود و گازهای سمی پاک نگه دارد.

در این مقاله به بررسی کامل اهمیت، اجزا، طراحی، مزایا، چالش‌ها و تفاوت‌های سیستم‌های تهویه اضطراری در فروشگاه‌ها و بانک‌ها می‌پردازیم و نشان می‌دهیم چرا این سیستم‌ها باید به عنوان یکی از ارکان اصلی ایمنی شهری مورد توجه قرار گیرند.

 

تهویه معمولی در ساختمان‌ها وظیفه دارد دمای محیط را متعادل نگه دارد و کیفیت هوای داخل را بهبود بخشد. اما تهویه اضطراری سیستمی است که در زمان بحران (مانند آتش‌سوزی، انفجار یا انتشار گاز سمی) وارد عمل می‌شود.

در تهویه معمولی، هدف آسایش حرارتی است.

در تهویه اضطراری، هدف اصلی حفظ جان افراد و ایمن‌سازی مسیر خروج است.

سیستم‌های تهویه اضطراری معمولاً با سنسورهای دود، حرارت و گاز فعال می‌شوند و از فن‌های پرقدرت با قابلیت تخلیه سریع هوا استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها باید حتی در صورت قطع برق، با استفاده از برق اضطراری یا ژنراتور فعال بمانند.

 

فروشگاه‌ها، به ویژه فروشگاه‌های بزرگ و مراکز خرید، محیط‌هایی هستند که روزانه صدها یا هزاران نفر در آن‌ها حضور دارند. ازدحام جمعیت، حضور مواد قابل اشتعال (مانند بسته‌بندی‌های پلاستیکی، پارچه یا لوازم برقی) و فضای بسته، ریسک بروز بحران را بالا می‌برد.

 

مدیریت دود در آتش‌سوزی‌ها: دود غلیظ اولین عامل مرگ‌ومیر در آتش‌سوزی است. سیستم تهویه اضطراری دود را به خارج هدایت می‌کند.

حفظ دید در مسیر خروج: در شرایط دودزا، افراد نمی‌توانند مسیر خروج را پیدا کنند. تهویه اضطراری مسیرهای تخلیه را شفاف نگه می‌دارد.

سلامت کارکنان و مشتریان: در فروشگاه‌ها احتمال نشت گاز یا مواد شیمیایی وجود دارد که تهویه اضطراری از خطر خفگی جلوگیری می‌کند.

کاهش خسارت به کالاها: خروج سریع دود و گاز از آسیب به کالاها و تجهیزات جلوگیری می‌کند.

 

بانک‌ها ساختمان‌هایی هستند با ویژگی‌های خاص: فضاهای بسته، اتاق‌های گاوصندوق، تجهیزات الکترونیکی حساس و حضور مستمر مشتریان. در بانک‌ها تهویه اضطراری علاوه بر ایمنی جانی، نقش مهمی در حفاظت از دارایی‌ها و اسناد دارد.

 

فضاهای بسته و محدود: بانک‌ها معمولاً پنجره‌های کمی دارند و این موضوع باعث می‌شود در زمان بحران، تهویه طبیعی امکان‌پذیر نباشد.

تجهیزات الکترونیکی حساس: دستگاه‌های خودپرداز، سرورها و سیستم‌های امنیتی نیازمند تهویه خاص هستند.

محافظت از گاوصندوق‌ها: گاوصندوق‌ها به دلیل بسته بودن، در زمان آتش‌سوزی نیازمند سیستم‌های فشار مثبت هستند تا دود وارد نشود.

امنیت روانی مشتریان: بانک‌ها به دلیل حساسیت مالی، باید امنیت و آرامش را حتی در شرایط بحران حفظ کنند.

 

یک سیستم کامل تهویه اضطراری شامل اجزای زیر است:

فن‌های فشار مثبت و منفی برای تخلیه دود و گاز.

کانال‌های مقاوم در برابر حرارت جهت انتقال هوا.

دریچه‌ها و دمپرهای خودکار که در زمان اضطراری باز می‌شوند.

سنسورهای دود و گاز برای تشخیص سریع حادثه.

سیستم برق اضطراری (UPS یا ژنراتور) برای فعال ماندن تجهیزات.

تابلو کنترل هوشمند که ارتباط مستقیم با سیستم اعلام و اطفای حریق دارد.

 

پیاده‌سازی سیستم تهویه اضطراری بدون توجه به استانداردها نه‌تنها کارایی لازم را ندارد، بلکه می‌تواند خطرساز هم باشد.

مقررات ملی ساختمان ایران (مبحث سوم و مبحث نوزدهم) الزامات تهویه اضطراری را مشخص کرده‌اند.

سازمان آتش‌نشانی در زمان صدور پایان‌کار ساختمان‌های بزرگ، کنترل این سیستم‌ها را الزامی می‌داند.

استانداردهای بین‌المللی مانند NFPA 92 و EN 12101 نیز به طور دقیق روش‌های طراحی، نصب و آزمون سیستم‌های تهویه اضطراری را بیان می‌کنند.

 

در طراحی فروشگاه‌ها باید تهویه اضطراری همزمان با سیستم اعلام و اطفای حریق عمل کند.

مسیرهای تخلیه باید به گونه‌ای طراحی شوند که دود در آن‌ها جمع نشود.

فن‌های تخلیه باید در سقف یا نقاط مرتفع نصب شوند.

دود باید در محل‌های استراتژیک مانند اتاق برق، انبار و پارکینگ فروشگاه نصب شوند.

طراحی و جانمایی سیستم تهویه اضطراری در بانک‌ها

در بانک‌ها طراحی این سیستم با حساسیت بیشتری انجام می‌شود.

اتاق سرور باید سیستم تهویه جداگانه داشته باشد.

اتاق گاوصندوق نیازمند فشار مثبت است تا دود یا گاز به داخل نفوذ نکند.

سیستم تهویه باید با سیستم امنیتی بانک (BMS) هماهنگ باشد.

 

نصب سیستم تهویه اضطراری صرفاً هزینه اضافی نیست، بلکه سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شود.

کاهش خسارت‌های مالی ناشی از حریق یا نشت گاز.

کاهش هزینه‌های بیمه ساختمان به دلیل رعایت استانداردهای ایمنی.

افزایش اعتبار برند فروشگاه یا بانک نزد مشتریان.

بهینه‌سازی مصرف انرژی در حالت عادی با فن‌های هوشمند.

تکنولوژی‌های نوین در سیستم‌های تهویه اضطراری

فن‌های BLDC (بی‌ال‌دی‌سی) و EC با راندمان بالا و مصرف انرژی کم.

سنسورهای هوشمند IoT برای پایش لحظه‌ای دما، دود و گاز.

سیستم‌های یکپارچه با BMS برای مدیریت هوشمند ساختمان.

دمپرهای ضدحریق اتوماتیک برای جلوگیری از گسترش دود به بخش‌های دیگر ساختمان.

 

فروشگاه‌ها بیشتر نیازمند تخلیه دود در فضاهای باز و انبوه هستند.

بانک‌ها به سیستم‌های نقطه‌ای و تخصصی برای اتاق‌های بسته نیاز دارند.

هزینه اجرای سیستم در فروشگاه‌ها معمولاً بیشتر است به دلیل وسعت، اما در بانک‌ها دقت طراحی اهمیت بیشتری دارد.

 

انتخاب نادرست ظرفیت فن‌ها.

عدم استفاده از کانال‌های مقاوم در برابر حریق.

نبود سرویس و نگهداری دوره‌ای.

عدم هماهنگی سیستم تهویه اضطراری با سیستم اعلام حریق.

 

سیستم‌های تهویه اضطراری در فروشگاه‌ها و بانک‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان ایمنی ساختمان شناخته می‌شوند. این سیستم‌ها با تخلیه دود، کنترل گازهای سمی و تأمین هوای سالم در شرایط بحران، جان افراد را نجات می‌دهند و از خسارت‌های مالی جلوگیری می‌کنند.

 

اگرچه نصب این سیستم‌ها هزینه‌بر به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت با کاهش خسارت‌ها، افزایش ایمنی و ارتقای اعتبار مجموعه، بسیار مقرون‌به‌صرفه هستند. در نهایت می‌توان گفت که هیچ فروشگاه یا بانکی بدون سیستم تهویه اضطراری ایمن محسوب نمی‌شود.