آزمایشگاه‌ها محیط‌هایی تخصصی هستند که برای انجام تحقیقات علمی، آزمایش‌ها و تحلیل‌های مختلف طراحی می‌شوند. به همین دلیل، طراحی و اجرای صحیح تاسیسات مورد نیاز در آزمایشگاه‌ها اهمیت زیادی دارد. تاسیسات استاندارد نقش مهمی در حفظ ایمنی، دقت و کیفیت آزمایش‌ها دارند. در این مقاله به بررسی انواع تاسیسات مورد نیاز در آزمایشگاه‌ها و ویژگی‌های هر یک می‌پردازیم.

 

1. سیستم تهویه و کنترل کیفیت هوا

یکی از مهم‌ترین تاسیسات در آزمایشگاه‌ها، سیستم تهویه مطبوع و کنترل کیفیت هوا است. این سیستم وظیفه دارد:

کاهش آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی

حفظ دما و رطوبت در محدوده استاندارد

تأمین هوای تازه برای جلوگیری از انتشار گازهای سمی

استفاده از هودهای شیمیایی برای تخلیه بخارات خطرناک

تهویه مناسب نه‌تنها سلامت کارکنان را تضمین می‌کند، بلکه از بروز واکنش‌های ناخواسته در آزمایش‌ها جلوگیری می‌کند. در برخی آزمایشگاه‌ها نیاز به سیستم تهویه تخصصی مانند فیلترهای هپا (HEPA) و کربن فعال وجود دارد تا کیفیت هوا در بالاترین سطح حفظ شود.

 

2. سیستم تأمین و توزیع برق

آزمایشگاه‌ها برای عملکرد دستگاه‌های مختلف به یک سیستم برق پایدار و ایمن نیاز دارند. این سیستم باید شامل موارد زیر باشد:

استفاده از مدارهای اختصاصی برای تجهیزات حساس

نصب UPS و ژنراتور برای جلوگیری از قطعی برق

ارتینگ مناسب برای پیشگیری از برق‌گرفتگی و آسیب به دستگاه‌ها

رعایت استانداردهای ایمنی در سیم‌کشی و پریزها

برخی تجهیزات مانند میکروسکوپ‌های الکترونی، طیف‌سنج‌ها و دستگاه‌های آنالیز شیمیایی به برق پایدار و بدون نوسان نیاز دارند. همچنین سیستم‌های حفاظت در برابر نوسانات الکتریکی از آسیب به تجهیزات جلوگیری می‌کنند.

 

3. سیستم تأمین و تصفیه آب

آب در بسیاری از آزمایش‌های علمی استفاده می‌شود و بسته به نوع آزمایش، کیفیت آن باید مشخص باشد. به همین دلیل، سیستم تأمین و تصفیه آب شامل موارد زیر است:

استفاده از فیلترها و سیستم‌های اسمز معکوس برای تصفیه آب

تأمین آب مقطر و دیونیزه برای آزمایش‌های حساس

سیستم فاضلاب و دفع پساب‌های شیمیایی با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی

بعضی آزمایش‌ها مانند تحقیقات زیست‌شناسی مولکولی نیاز به آب فوق خالص دارند که باید از تجهیزات ویژه برای تصفیه آن استفاده شود. همچنین دفع پسماندهای شیمیایی باید به روش‌های اصولی انجام شود تا از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود.

4. سیستم گازهای آزمایشگاهی

برخی آزمایشگاه‌ها به گازهای خاصی مانند نیتروژن، اکسیژن، هیدروژن و آرگون نیاز دارند. این سیستم شامل:

لوله‌کشی استاندارد و ایمن برای انتقال گاز

سیستم کنترل فشار و تنظیم جریان گاز

نصب شیرهای ایمنی و هشدارهای نشتی

ذخیره‌سازی مناسب سیلندرهای گاز

گازهای آزمایشگاهی باید در مخازن مخصوص و با رعایت استانداردهای ایمنی نگهداری شوند. همچنین وجود سیستم هشدار نشتی گاز از بروز حوادث جلوگیری می‌کند.

 

5. سیستم اطفای حریق و ایمنی

از آنجایی که در آزمایشگاه‌ها از مواد شیمیایی و تجهیزات حساس استفاده می‌شود، وجود یک سیستم اطفای حریق مناسب ضروری است. این سیستم باید شامل:

استفاده از سنسورهای دود و گازهای قابل اشتعال

کپسول‌های آتش‌نشانی متناسب با مواد شیمیایی

سیستم اسپرینکلر و تجهیزات مهار آتش

آموزش پرسنل برای مقابله با شرایط اضطراری

به‌کارگیری تجهیزات ایمنی مانند دوش‌های اضطراری و چشم‌شوی‌ها در نزدیکی محل‌های حساس نیز ضروری است تا در صورت تماس با مواد شیمیایی، کارکنان بتوانند به‌سرعت واکنش نشان دهند.

 

6. سیستم روشنایی و ایمنی برق

روشنایی مناسب در آزمایشگاه نقش مهمی در دقت آزمایش‌ها دارد. این سیستم باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

استفاده از نور سفید و یکنواخت برای جلوگیری از خستگی چشم

تعبیه روشنایی اضطراری برای مواقع قطعی برق

رعایت استانداردهای ایمنی در نصب تجهیزات الکتریکی

نورپردازی استاندارد در قسمت‌های مختلف آزمایشگاه، از جمله میزهای کاری و دستگاه‌های حساس، موجب بهبود عملکرد کارکنان می‌شود. همچنین استفاده از چراغ‌های کم‌مصرف و LED به بهینه‌سازی مصرف انرژی کمک می‌کند.

 

7. سیستم ذخیره‌سازی مواد شیمیایی

مواد شیمیایی و نمونه‌های آزمایشگاهی باید به‌درستی نگهداری شوند. این بخش شامل:

استفاده از کابینت‌های ضدحریق برای نگهداری مواد قابل اشتعال

سیستم تهویه مناسب در بخش نگهداری مواد شیمیایی

تفکیک مواد ناسازگار برای جلوگیری از واکنش‌های خطرناک

علاوه بر این، مواد زیستی مانند نمونه‌های میکروبی و ویروسی باید در دمای مناسب و با رعایت استانداردهای زیستی ذخیره شوند.

 

نتیجه‌گیری

 

تجهیزات و تاسیسات آزمایشگاهی باید با دقت طراحی و نصب شوند تا از ایمنی، دقت و کیفیت عملکرد اطمینان حاصل شود. وجود سیستم‌های تهویه، تأمین برق، تصفیه آب، تأمین گاز، اطفای حریق، روشنایی و ذخیره‌سازی استاندارد از الزامات مهم هر آزمایشگاه است. آزمایشگاه‌هایی که از تاسیسات پیشرفته و استاندارد استفاده می‌کنند، می‌توانند دقت و صحت آزمایش‌ها را افزایش داده و از وقوع حوادث جلوگیری کنند.